Praktyka korzystania ze zbiorów z domeny publicznej

Z pewnością nie jest tak, że serwisy udostępniające zbiory z domeny publicznej są wystarczającą alternatywą wobec komercyjnych serwisów publikujących płatne zdjęcia, muzykę czy filmy do ponownego wykorzystania. Ze względu na długi czas obowiązywania praw majątkowych w domenie publicznej znajdziemy przede wszystkim utwory stare, archiwalne, nieaktualne, które często trudno wykorzystać we współczesnych produkcjach.

Jeśli zależy nam na wolności wykorzystania, obok zbiorów z domeny publicznej szukajmy także tych publikowanych na tzw. wolnych licencjach. Przykładem takiego serwisu jest biblioteka Wolne Lektury, która udostępnia ponad 2800 książek z domeny publicznej, opracowanych i przygotowanych do czytania w postaci plików tekstowych, czytnikowych (epub i mobi) czy PDF oraz w postaci strony WWW. Opracowane, odpowiednio zredagowane i opatrzone przypisami książki z Wolnych Lektur można używać na wolnej licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa – Na Tych Samych Warunkach. Brzmi skomplikowanie? Nie tak trudno to zrozumieć – warto skorzystać z tej strony, aby szybko zdobyć najważniejszą wiedzę na temat wolnych licencji i systemu Creative Commons. Więcej o licencjach Creative Commons można poczytać także na stronie creativecommons.pl.

Zawsze warto się komunikować

Instytucjom udostępniającym w internecie zbiory z domeny publicznej zależy na tym, aby były one wykorzystywane. Jeżeli mamy jakiekolwiek wątpliwości co do tego, czy możemy skorzystać z konkretnej publikacji, fotografii czy grafiki, warto się o to zapytać.

Niektóre instytucje błędnie oznaczają zbiory z domeny publicznej, czasem nie oznaczają ich wcale lub nakładają dodatkowe ograniczenia związane z ich wykorzystaniem. Jeśli domyślamy się, że dany materiał jest w domenie publicznej, mimo że nie jest tak opisany, warto skontaktować się z instytucją i o niego zapytać. Przy okazji możemy poprosić także o kopię lepszej jakości – większość instytucji nie publikuje online plików produkcyjnych – te ściągnięte z serwisu nie zawsze nadają się do druku.

Proponujemy wzór pytania, który można wysłać do wybranej instytucji z prośbą o informację na temat możliwości skorzystania z udostępnianego na stronie utworu z domeny publicznej:

1. Zaczynamy od przywitania i przedstawienia, o jaki dokładnie materiał nam chodzi:

Szanowna Pani/Szanowny Panie,

wśród materiałów udostępnianych na stronach Państwa biblioteki/archiwum/muzeum cyfrowego znalazłem/znalazłam publikację [wpisz tytuł publikacji] ([wpisz adres URL publikacji]. Zwracam się z prośbą o informację dotyczącą statusu prawnoautorskiego tego materiału:

2. Jeśli interesujący materiał jest oznaczony jako domena publiczna, a zależy nam na potwierdzeniu, że opis nie jest błędny, pytamy:

Czy rzeczywiście materiał ten jest w domenie publicznej i mogę go swobodnie użyć w dowolnym celu?

3. Jeśli interesujący materiał nie jest oznaczony jako domena publiczna, a podejrzewamy, że prawa majątkowe do niego już wygasły, pytamy:

Czy materiał ten nie jest w domenie publicznej? Jeśli tak, jego oznaczenie na Państwa stronie jest błędne. Proszę o potwierdzenie, że mogę go użyć w dowolnym celu i o poprawienie informacji na stronie.

4. Jeśli na skanie utworu z domeny publicznej znajduje się znak wodny:

Czy mógłbym/mogłabym prosić o udostępnienie pliku bez znaku wodnego? Utwory z domeny publicznej są własnością publiczną i zgodnie z przyjętymi standardami udostępniania tego typu zbiorów nie powinno się stosować znaków wodnych (proszę zobaczyć choćby Zasady Otwartych Instytucji Kultury – http://fbc.pionier.net.pl/pro/informacje–ogolne/zasady–otwartych–instytucji–kultury–openglam–principles–v-1-0/ oraz rekomendacje Sieci COMMUNIA – http://koed.org.pl/wp–content/uploads/2012/01/Communia_rekomendacje.odt).

5. Jeśli plik na słabą jakość, zawsze można poprosić o lepszą wersję skanu:

Prosiłbym również o udostępnienie pliku w jakości produkcyjnej.

Przywołując Zasady Otwartych Instytucji Kultury oraz rekomendacje Sieci COMMUNIA, zwracamy uwagę na opracowane przez czołowe instytucje dziedzictwa standardy udostępniania zbiorów z domeny publicznej. Pamiętajmy też, że dobrą praktyką jest informowanie o źródle materiału z domeny publicznej, który ponownie wykorzystujemy.